مفهوم موبوتیسم (Mobutism) در دوران حکمرانی موبوتو سه‌سه‌سکو بر زئیر (جمهوری دموکراتیک کنگوی امروزی) شکل گرفت و به اوج رسید. این ایدئولوژی و سیاست‌ها در اواخر دهه ۱۹۶۰ و دهه ۱۹۷۰ به‌طور خاص برجسته شدند، زمانی که موبوتو از قدرت کامل برخوردار بود و تلاش می‌کرد با اقدامات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی نفوذ خود را در کشور و فراتر از آن گسترش دهد.
موبوتیسم چیست؟
موبوتیسم به عنوان یک ایدئولوژی سیاسی شامل چندین عنصر اساسی بود:
- ملی‌گرایی بومی آفریقایی: موبوتو، ملی‌گرایی بومی را به عنوان پایه‌ای برای تحکیم قدرت خود برگزید. او مردم زئیر را به قطع وابستگی‌های فرهنگی به غرب و بازگشت به فرهنگ و هویت بومی فراخواند.
- استقلال‌طلبی فرهنگی: موبوتو برنامه‌هایی برای ترویج فرهنگ بومی و جلوگیری از نفوذ فرهنگ‌های غربی در زئیر آغاز کرد. او نام کشور را از “کنگو” به “زئیر” تغییر داد و نام‌های محلی را برای افراد و شهرها اجباری کرد.
- پرستش شخصیت (Cult of Personality): موبوتیسم بر حول محور شخص موبوتو و تصویر او به عنوان “پدر ملت” متمرکز بود. او خود را ناجی و پدر مردم زئیر معرفی کرد و از رسانه‌ها، مجسمه‌ها و تصاویر بزرگش در سطح کشور برای ایجاد تصویری از قدرت و عظمت خود استفاده می‌کرد.
- استبداد سیاسی: موبوتو با سرکوب مخالفان و حذف هرگونه صدای مخالف، قدرت را در دستان خود متمرکز کرد و آزادی‌های سیاسی را به شدت محدود ساخت. موبوتیسم شامل مفهوم «رهبری از بالا» بود و موبوتو خود را تنها منبع مشروع قدرت می‌دانست.
اقدامات موبوتو در راستای موبوتیسم
- مبارزه با استعمارزدگی فرهنگی: او سیاستی به نام “مبارزه با استعمارزدگی ذهنی” را ترویج داد. موبوتو از مردم زئیر خواست لباس‌های غربی را کنار بگذارند و از لباس‌های بومی مانند لباس “آبادا” استفاده کنند.
- برنامه‌های فرهنگی: تغییر نام شهرها، خیابان‌ها و حتی افراد با هدف بازگشت به فرهنگ و نام‌های آفریقایی بخش دیگری از موبوتیسم بود.
- رویدادهای بین‌المللی: برگزاری رویدادهای بزرگ مانند نبرد در جنگل با حضور محمد علی و جورج فورمن بخشی از تلاش موبوتو برای معرفی زئیر به عنوان یک قدرت مستقل آفریقایی و جلب توجه جهانی بود.
عواقب و اثرات موبوتیسم
موبوتو موفق شد به مدت بیش از سه دهه با استفاده از موبوتیسم قدرت خود را حفظ کند، اما این سیاست‌ها در نهایت پیامدهای منفی زیادی داشت. موبوتو به دلیل فساد گسترده، سواستفاده از منابع ملی و سرکوب سیاسی مورد انتقاد قرار گرفت. با از بین رفتن حمایت خارجی و بروز مشکلات اقتصادی، قدرت موبوتو در دهه ۱۹۹۰ به‌سرعت ضعیف شد و در سال ۱۹۹۷ او سرانجام سرنگون شد.
در کل، موبوتیسم تلاشی بود برای ایجاد هویتی مستقل و قدرتمند در زئیر، اما به دلیل فساد، تمرکز قدرت در دستان یک فرد، و سرکوب، این ایدئولوژی به نتایج مطلوب نرسید و کشور را در وضعیت سیاسی و اقتصادی ناپایداری فرو برد.
